 | |
mgr Joanna KoziełCyberuzależnienie |
Cyberprzestrzeń a świat wirtualny
Świat nowoczesnych technologii stworzył specyficzny obszar funkcjonowania społeczeństw i jednostek wywierając wpływ na liczne procesy. Dynamiczny rozwój technologii cyfrowych oferuje współczesnemu człowiekowi kolejne szanse i zagrożenia w życiu codziennym. Epoka mediów elektronicznych to czas szybkiej wymiany ogromu informacji, pobieżnych kontaktów interpersonalnych oraz rozwoju intelektualnego dla jednostek samorealizujących się. To co dla jednej osoby będzie źródłem zagrożeń, dla innej może być szansą na rozwój. Kontekst oraz zespół cech psychofizycznych stanowią fundament do rozwoju człowieka (edukacja) lub uzależnień (cyberuzależnienia).
W późnych latach 80-tych dwudziestego wieku pojawił się termin (Virtual reality – VR) „rzeczywistość wirtualna”. Z łaciny virtus to moc (cnota) znaczy tyle co mogący zaistnieć teoretycznie. W słowniku języka polskiego termin wirtualny oznacza „ stworzony sztucznie za pomocą techniki komputerowej”. Termin „cyberprzestrzeń” pochodzi od greckiego „cyber” czyli sterowanie (zarządzanie) i odnosi się do sterowania oraz zarządzania złożonymi systemami. Przestrzeń społeczna między internautami również określana jest cyberprzestrzenią utworzoną przez komputery połączone ze sobą w sieć (Internet).
Cyberuzależnienie to uzależnienie psychiczne niesubstancyjne (Cierpiałkowska, 2006) - pomijam to co się dzieje w mózgu - jest względnie nowym typem uzależnień o tak szerokim, destrukcyjnym spektrum działania. Specyficzny charakter tego rodzaju uzależnienia polega głównie na braku kontroli nad: urządzeniem (komputer, telefon, tv itp.) oraz treściami dostarczanymi przez multimedia. Człowiek zależny od rzeczywistości wirtualnej zaniedbuje rodzinę, pracę a zwłaszcza samego siebie. O uzależnieniu od cyberprzestrzeni możemy mówić, gdy nastąpiły już ujemne skutki w życiu codziennym a także gdy następuje zaprzeczenie rzeczywistości (tu i teraz) na rzecz wirtualnych przeżyć. Działalność w świecie wirtualnym i jej negatywne konsekwencje w świecie realnym stanowią o potędze dezintegracji życia chorego (M. Jędrzejko, D. Sarzała, 2010).
Problem osób uzależnionych często polega na tym, że trudno jest im odróżnić rzeczywistość wirtualną od świata realnego, którego zbyt często nie akceptują z różnych powodów.
Mechanizm cyberuzależnienia bardzo przystępnie został opisany w książce „Cyberprzestrzeń - szanse, zagrożenia, uzależnienia” A. Andrzejewska, J. Bednarek, D.Sarzała.
Fazie początkowej towarzyszy przyjemność z przebywania w sieci, wzrost ochoty na częstsze przebywanie w sieci połączony z poczuciem kontroli nad czasem.
Druga faza ostrzegawcza to szukanie okazji do częstszego przebywania w cyberprzestrzeni, możliwość rozładowania napięcia przez sieć oraz częste ukrywanie faktu, że sieć jest „powietrzem” i korzystanie z niej przynosi ulgę.
W fazie krytycznej widoczny już jest wyraźny spadek innych zainteresowań (poza siecią), zaniedbywanie wyglądu zewnętrznego oraz snu i posiłków a zwłaszcza ogromna potrzeba przebywania „w sieci”. W tej fazie człowiek uzależniony stale myśli o działaniach w sieci, o inwestowaniu czasu i finansów w zakup nowych akcesorów (oprogramowania) czy literatury fachowej (również szkolenia). W tej fazie wyraźnie opór stawia rodzina i jej potrzeby są źródłem konfliktów (również wewnętrznych-samooszukiwanie, zaprzeczanie itp.). Silne negatywne emocje towarzyszą osobie uzależnionej, gdy nastąpią trudności w dostępie do sieci (brak prądu, uszkodzenie sprzętu, aktywny sprzeciw członków rodziny). Można w tej fazie obserwować typowe objawy odstawienne jak przy innych używkach zwłaszcza, gdy można zauważyć wyraźną utratę kontroli nad własnym zachowaniem.
Ostatnia faza przewlekła to apogeum uzależnienia czyli niczym nie skrępowany i nieograniczony dostęp do sieci, która dostarcza stale rosnących emocji. Można to porównać do kręcenia się na karuzeli, która z każdym obrotem przyspiesza i unosi się do góry. Jest to etap życia „po drugiej stronie monitora” w którym chory widzi brak sensu życia ze światem realnym, z rodziną oraz doprowadza się do degradacji zawodowej. Skrajne wycieńczenie organizmu stara się oszukać sięgając po alkohol oraz inne środki psychoaktywne prowokując tym samym psychozy i choroby somatyczne. Spirala lęku rozkręca się z każdą godziną prowadząc do całkowitej dezintegracji osoby uzależnionej.
Wielu osobom korzystanie z telefonu komórkowego wymyka się spod kontroli. Pierwszym krajem, który nazwał ten problem były Chiny. Guerreschu (2006) w swych badaniach podkreślał wagę „więzi” łączącej użytkowników telefonów komórkowych z własnym aparatem. Badacz podkreślał, że „stosunek do telefonu przekształca się w coś, co przypomina związek emocjonalny”. Powtarzalność określonych zachowań – poziom behawioralny- oraz silne emocje – poziom psychiczny – tworzą fundament uzależnienia.
Jak rozpoznać uzależnienie od telefonu komórkowego?
Przekonania osoby uzależnionej:
- tel. kom. to jedyny sposób do kontaktu z innymi osobami,
- z tel.kom. nie rozstaje się nawet na chwilę (toaleta, wizyta u lekarza, msza, pogrzeb),
- tel. kom. to prestiż (najnowsze modele świadczą o człowieku),
- odczuwa dyskomfort psychiczny, gdy bateria się rozładuje lub brakuje prądu,
- tel. kom. dostarcza emocji i daje poczucie kontroli,
- telefon jest medium łączącym z rodziną (zamiast wysłanej kartki lub osobistych odwiedzin lepiej wysłać sms-a),
- partner szybko musi odbierać telefon (potrzeba kontroli),
- korzysta z tel.kom. z teatralną gestykulacją, nie zważając na miejsce, czas, temat zwykle głośnej rozmowy – zachowania nieadekwatne do sytuacji ( w pociągu, w kolejce),
- gdy nie ma tel.kom. brak energii do życia, zainteresowania codziennymi sprawami lub nadpobudliwość, złość.
Większość w/w zachowań może przypominać potocznie nazwane „złe wychowanie” czy „brak kultury osobistej” lecz to już jest temat na inny artykuł.
Mgr Joanna Kozieł
Psycholog Legnica
Bibliografia:
A. Andrzejewska, J. Bednarek, D. Sarzała (2007) „Cyberprzestrzeń - szanse, zagrożenia, uzależnienia” ,
Cierpiałkowska L. (2006) „Oblicza współczesnych uzależnień”,
Guerreschi C. (2005) „Nowe uzależnienia”,
Jędrzejko M., Sarzała D. (2010) „Człowiek i uzależnienia”.
Foto https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Legnica_-_Dom_Pod_Przepiórczym_Koszem.jpg
